Op vrijdagmiddag 22 september vond het allereerste onderwijscafé Meppel plaats. Het onderwijscafé is een idee van PCBO Meppel en Promes. Hiermee willen zij verbinden en ervoor zorgen dat de krachten van het onderwijs in Meppel gebundeld worden. Tijdens deze eerste bijeenkomst kwam leerkracht Jaap Bouwman van cbs het Kompas vertellen over het inzetten van de 3D-printer in het klaslokaal. Hieronder vind je een videoverslag waarin Jaap, 3Dkanjer van het eerste uur, uitgebreid verteld over zijn ervaringen en hoe hij de 3D-printer inzet in het basisonderwijs.

Altijd al willen weten hoe een 3D-printer werkt? Hoe gaaf zou het dan zijn om een Virtual Reality (VR) bril op te zetten en de 3D-printer van dichtbij te bekijken. Dat kan nu dankzij 3Dkanjers. We hebben de Ultimaker Original + 3D-printer gedigitaliseerd en geplaatst in een VR omgeving.

Download op je smartphone de ENTiTi VR/AR Viewer (Apple store en Google Play) en zoek naar 3Dkanjers. Heb je een (Google) Cardboard, dan wordt je ervaring helemaal fantastisch. Bekijk de 3D-printer van binnen, van boven en van buiten on start de 3D-printer. We hebben ook een paar filmpjes in de app opgenomen.

Steeds meer scholen in Nederland gaan experimenteren met de micro:bit. De micro:bit is een programmeerbare computerbordje, in te zetten voor allemaal leuke toepassingen. 25 rode LED lichtjes die een boodschap kunnen laten zien en twee drukknoppen. De micro:bit bevat een bewegingssensor en weet hoe snel hij gaat en in welke richting. Je kan de micro:bit aansluiten op de computer via een USB of via Bluetooth een connectie maken met je smartphone.

De micro:bit is educatief gezien een goed hulpmiddel voor het leren programmeren en heeft uitgebreide mogelijkheden om verbindingen te maken met sensoren, zodat het ook voor andere vakgebieden te gebruiken is. Geschikt voor zowel het primair als voortgezet onderwijs. Meer informatie over de micro:bit vind je op de website van de Micro:bit Educational Foundation.

Micro:bit en 3D-printen

De Micro:bit is al een tijdje verkrijgbaar in Engeland is onder meer door de BBC ontwikkeld om kinderen te leren programmeren. De 3D-community in Engeland heeft dit ook direct opgepakt en er zijn diverse 3D-modellen verkrijgbaar die je kunt uitprinten met de 3D-printer.

Kitronik

Op de website van Kirtonik, partner van BBC micro:bot, vind je een aantal CAD-files van de micro:bit zelf. Werk je bijvoorbeeld met Fusion 360 of een ander professioneel CAD-programma, dan kun je de .sat of .stp file van de micro:bit importeren en gebruiken. Kirtonik heeft ook een .stl file gepubliceerd. Fijn voor alle Tinkercad gebruikers. De .stl file van micro:bit kan je gewoon importeren en gebruiken als mal voor je eigen ontwerp. Bijvoorbeeld een handige case om je micro:bit te beschermen.

Thingiverse

Op de bekende 3D-download website Thingiverse vind je natuurlijk heel veel 3D-modellen voor de micro:bit en met name houdertjes en “cases”. Zoek maar eens op microbit of micro:bit.

MyMiniFactory

MyMiniFactory is ook een bekende website met veel 3D-modellen. Vaak betaald en soms gratis te downloaden. De meeste modellen voor micro:bit zijn gratis. Kijk maar eens op MyMiniFactory.

3Dkanjers heeft in samenwerking met Cad & Company een tweedaagse training ontwikkeld specifiek voor docenten VMBO (PIE en P&D) die nog geen ervaring hebben met 3D-ontwerp en/of Autodesk Fusion 360. Tijdens de Fusion 360 training leren de deelnemers producten ontwerpen met Fusion 360. Zowel parametrisch als in vrije vorm. Uiteraard gaan we ook in op het maken van technische tekeningen en 3D-printen vanuit Fusion 360.

Na de training kan de leerkracht zelfstandig complete en digitale 3D-modellen en -tekeningen maken en is hij/zij in staat om gericht aan de slag te gaan met Fusion 360 in de klas. Dit aan de hand van praktische voorbeelden die relevant zijn voor de gestelde doelen uit het examenprogramma (PIE Kerndeel 1: Ontwerpen en maken en P&D Kerndeel 3: Product maken en verbeteren). Na de cursus ontvangen de deelnemers een officieel certificaat van deelname, geautoriseerd door Autodesk.

De training wordt aangeboden op bijscholingvmbo.nl. Mochten de aangeboden cursusdata niet uitkomen dan kan in overleg met de cursisten andere cursusdata worden gepland. In overleg is, afhankelijk van aantal deelnemers en aanwezigheid apparatuur, de training mogelijk op een zelf gekozen locatie (school).

De training is natuurlijk gevalideerd door registerleraar en is opgenomen in registerleraar.nl met 14 RU (registeruren).

De training wordt verzorgd door 3Dkanjers i.s.m. Cad & Company. 3Dkanjers is een uniek initiatief voor het onderwijs in Nederland en België. 3Dkanjers stimuleert talentontwikkeling voor wetenschap en techniek met behulp van de 3D-printer. Cad & Company is dé specialist op het gebied van integratie en implementatie van software voor bouw, civiel en industrie en helpt bedrijven al meer dan 20 jaar met het verbeteren van ontwerp- en bedrijfsprocessen. CAD & Company is Autodesk Gold Partner.

Fusion 360 is voor scholen een gratis softwarepakket van Autodesk en is uitermate geschikt voor leerlingen in het VMBO (en hoger). Meer over Fusion 360 kunt u lezen in onze laatste magazine op pagina 54 en 55. Deze is hier gratis te downloaden.

De mogelijkheden van een 3D-printer binnen de school zijn oneindig. Niet alleen de ontdekkingsreis die de leerlingen ervaren in de wereld van 3D-printen en hun verwondering over de oneindige mogelijkheden maar het zelfvertrouwen, samenwerken, probleemoplossend en flexibele vermogen groeien met de dag. Voor mij is niets mooier dan dat wij dit onze leerlingen mogen meegeven.

Wat is 3D-printen nu eigenlijk en wat kan je ermee?

Allereerst is een digitaal ontwerp nodig van een voorwerp. De 3D-printer is het gereedschap om je creatie te maken. Het kunststof (PLA) wordt verhit tot het smelt waarna de spuitkop van de printer de laagjes opbouwt. Het eindresultaat is een stevig voorwerp van kunststof. De mogelijkheden van een 3D-printer zijn eindeloos. Het stelt de leerlingen in staat om voorwerpen of onderdelen te maken op een manier die voorheen niet mogelijk was. Een voorbeeld hiervan is dat een leerling een sleutelhanger heeft gemaakt met draaibare onderdelen erin. De sleutelhanger is niet in verschillende onderdelen maar als één geheel door de printer geprint en alle onderdelen kunnen gewoon draaien!

Waarom 3D-printen in het onderwijs? Waar levert het een bijdrage aan?

De 3D-printer is momenteel niet meer weg te denken in onze wereld waar technologie steeds sneller en geavanceerder wordt. Als vooruitstrevende school en vanuit onze visie “samen kunnen oplossen van problemen” hebben wij er voor gekozen om in samenwerking met 3Dkanjers de uitdaging aan te gaan.

Ik heb met 30 leerlingen twee 3D-printers gebouwd. We zijn de samenwerking met basisschool Dok 12 aangegaan omdat we het als onze maatschappelijke taak zien om het makeronderwijs en 3D-printen in het bijzonder, uit te dragen en te promoten. De groep bestond uit zes leerlingen uit groep 7 van Dok 12 en 24 eigen leerlingen uit leerjaar 1 en 2 van alle niveaus. Ook hebben twee leerlingen (Noah van Bochove en Daan Bruijn) uit havo-4 aangeboden om mee te mogen helpen vanuit hun interesse in de 3D-printers. Februari 2016 was het dan zover. Met Noah en Daan ben ik de uitdaging aangegaan om met 30 leerlingen de printers te gaan bouwen.

In de bouwfase hebben leerlingen mogen ervaren dat het niet erg is om fouten te maken. Het onderdeel haal je uit elkaar, herstelt de fout en zet je vervolgens gewoon weer in elkaar. Nog altijd denk ik met trots terug aan het bouwproces. De gedrevenheid die ik heb mogen voelen en ervaren waarmee de printers zijn opgebouwd en dat ik er onderdeel van ben geweest geeft een heel dankbaar en onbeschrijfelijk trots gevoel.

Door het bouwproces werd onderlinge communicatie (waarin een groot leeftijdsverschil speelt) en het vertrouwen in het “er mogen zijn” als persoon versterkt. Dit proces dat bij de leerlingen gaande was versterkte niet alleen hun zelfvertrouwen maar ook vaardigheden als samenwerken, kritisch denken, probleemoplossend vermogen, zelfverantwoordelijk leren en flexibel leren opstellen. SKILLS die onze jongeren(jong volwassenen?) nodig hebben om te kunnen functioneren en een bijdrage te kunnen leveren aan de kennissamenleving.

Voor Daan en Noah waren dit eveneens waardevolle momenten. In plaats van leerlingen hadden ze nu de rol als begeleider om leerlingen aan te sturen en te helpen bij vragen. In het begin vonden ze dit onwennig omdat ze zelf leerling zijn, naarmate de tijd vorderde groeide ze uit tot 2 volwaardige begeleiders.

Na de bouw van de printers hebben we als school meegewerkt aan de leerlijn voor het maken van een waterraket. Ultimaker en 3Dkanjers hebben een inspirerende film gemaakt hoe je voor het thema waterraket als PO, VO en HO kan participeren om de 3D-printer in te zetten. Een aanrader om ze te bekijken als inspiratie om de 3D-printers in te zetten. Mijn leerlingen vonden het geweldig om met de waterraket bezig te zijn. Voor hun geldt 1 regel, hoe zorgen we ervoor dat de raket nog hoger kan.

De printers staan, en nu?

Nu staan de printers klaar maar hoe ga ik zorgen dat de printers ook gebruikt gaan worden? Ik had veel ideeën maar kon er nog niks concreets mee. Na een gesprek met Remco van 3Dkanjers werd ik geïnspireerd om de 3D-printers als gereedschap en maatschappelijk verantwoord in te gaan inzetten. Dit schooljaar ben ik met 20 leerlingen gestart met het thema “Als ondernemer aan de slag”. Hiervoor heb ik een werkboek voor leerlingen geschreven en diverse kleine ondernemers en stichtingen benaderd om mee te werken aan het project. Hier werd enthousiast op gereageerd. De volgende ondernemers uit Amersfoort doen mee aan het project; Pure Balans, dierenzaak Dobey, kinderdagverblijf Bzzzonder, Ski-Fun en stichting Infinita. Waarbij ik bijzonder dankbaar ben dat zij tijd willen steken in onze leerlingen om verder te groeien in hun zijn. In deze matinee leren leerlingen om als ondernemer te denken op veel en diverse gebieden: het nadenken en bedenken van oplossingen voor een probleem, onderzoek doen naar de branche sector, communicatieve vaardigheden verbreden, taken verdelen zoals een notulist en voorzitter, leren tekenen in 3D-software programma’s en niet te vergeten het prototype en uiteindelijke eindproduct printen.

Ook Noah heeft dit schooljaar niet stilgezeten en een mooie prestatie geleverd voor zijn profielwerkstuk. Hij heeft met een Raspberry Pi (een minicomputertje) een portal gebouwd waarmee wij nu de printopdrachten draadloos naar een van onze 3D-printers kunnen sturen. Noah heeft hiervoor diverse programma’s geschreven, testen verricht, een toegankelijke site gebouwd, met de ict-afdeling moeten communiceren, kortom alles wat er nodig was om dit project te laten slagen. Zijn kracht, passie en visie “om de printers toegankelijk en simpel te maken voor onze leerlingen” hebben ervoor gezorgd dat wat toen nog onmogelijk leek, mogelijk werd en inmiddels operationeel is. Als school kan ik het mij voorstellen dat het lastig kan zijn om een leerling de vrijheid te geven om een portal te bouwen, maar hoe mooi is het als een leerling zijn sterke punten kan en mag inzetten om mijn werk (om de ontwerpen te printen) en de toegankelijkheid voor leerlingen te vereenvoudigen. Zo snijdt het mes aan twee kanten.

Wat komt erbij kijken? Hoe kan ik ermee starten?

Door de expertise van Remco van 3Dkanjers zijn we begonnen met het schrijven van een plan van aanpak. Dit is een essentieel onderdeel voor en tijdens het bouwproces geweest. Het plan van aanpak liet ons goed nadenken over het “wie, wat, waar, wanneer en hoe”. Zo kreeg ik een goed beeld van de verschillende fases van het bouwproces en welke voorbereidingen op welk moment getroffen moesten worden. Het plan van aanpak was voor mij en de leerlingen de rode draad in het bouwen van de printers en alles wat er verder bij komt kijken.

Hoe ervaren de huidige gebruikers de inzet van een 3D-printer?

Mijn matinee leerlingen hebben gekozen voor het project “als ondernemer aan de slag” en zijn gedreven en enthousiast om een mooi eindproduct te mogen afgeven aan de ondernemer waaraan ze zijn verbonden. Leerlingen binnen de school kunnen de printer inzetten bij elk project waar ze mee bezig zijn. Een voorbeeld is bij bruggenbouw. Leerlingen mochten een onderdeel ontwerpen en printen die ze in de brug gebruikten om de constructie te verstevigen. Leerlingen ervaren dat het niet gaat om het printen van een voorwerp maar dat het ontwerpproces dat er aan vooraf gaat veel belangrijker is. Het uiteindelijke resultaat, een geprint voorwerp, is natuurlijk de kers op de taart. Het is het tastbare resultaat waar je zo lang aan gewerkt hebt. En als het dan ook nog werkt …!

Wat maakt de aanpak van 3Dkanjers nu zo uniek?

We hebben ervoor gekozen om de 3D-printers via 3Dkanjers de school in te halen. Een “goedkopere” oplossing was om de printers los te kopen. Maar de expertise en steun die ik kan vinden bij 3Dkanjers, zowel op technisch als onderwijskundig vlak, heeft een enorme meerwaarde. Het is een totaalpakket waarmee ik ook weet dat de implementatie in school goed geregeld is. Dat gaf mij vertrouwen en de motivatie om een mooi project neer te zetten voor de leerlingen.

Auteur: Sara Seamari, technisch onderwijs assistent voor de vakken science, natuurkunde, biologie en scheikunde op het Vathorst College.

In 2015 gaven wij ons eerste magazine uit met mooie verhalen van scholen en een aantal praktische zaken rondom 3D-printen. Nu, 2 jaar later, zijn meer dan 400 scholen betrokken bij 3Dkanjers en zijn wij én de scholen een ervaring rijker. Tijd om te delen dachten wij, tijd voor een tweede magazine.

Wij hebben wederom een groot aantal scholen (PO, VO en SO) gevraagd een bijdrage te schrijven. Er bleek veel animo te zijn. Zowel leerkrachten als partners van 3Dkanjers hebben hun visie over het toepassen van 3D-printen in het onderwijs, op geheel persoonlijke wijze, verwoord in dit tweede magazine.

Wij zijn van mening dat we er wederom in zijn geslaagd een kleurrijk en interessant magazine op te leveren over 3D-printen in het onderwijs. Interessant voor zowel leerkrachten als voor schooldirecties, beleidsmakers en alle andere meemakers die het onderwijs een warm hart toedragen.

Je kunt het magazine nu gratis downloaden op onze website: www.3dkanjers.nl/magazine

Wij wensen je veel inspiratie toe!

Remco Liefting en Jos Kok, initiatiefnemers 3Dkanjers.

‘Wat doe je in vredesnaam met een 3D-printer op school? Je kunt er alleen wat dingetjes mee printen’ of ‘wat heeft zo’n printer nou met onderwijs te maken?’ zijn veelgehoorde vragen die ik tijdens een willekeurig gesprek gesteld krijg als ik over onze 3D-printer begin. Voor veel mensen is de 3D-printer niet meer dan een ‘gadget’. De verbinding met onderwijs is al helemaal vergezocht. Maar hoe zorgen we ervoor dat we gaan verbinden?

In november 2013 raakten mijn team van de Mariaschool en ik geïnspireerd door de mogelijkheden van het apparaat. Als cadeau voor onze nieuwe school kregen wij van onze oudervereniging een Leapfrog Creatr Dual Extruder. Al snel werd het apparaat dagelijks aan het werk gezet en werden de leerlingen enthousiast. Aangezien de 3D-printer destijds nauwelijks werd gebruikt binnen het onderwijs, was het lastig om aan lesmateriaal te komen of het te ontwikkelen. Dat leerlingen zelf prima in staat zijn om mee te denken en te beslissen binnen hun eigen leerproces werd al snel duidelijk: het waren voornamelijk de leerlingen die met allerlei ideeën kwamen. Tinkercad werd ontdekt en zo ontstonden er langzamerhand steeds meer raakvlakken met het vak techniek en de 21st century skills, zoals programmeren, ontwerpen, het probleemoplossend vermogen en het onderhoud van de printer.

Eigentijdse invulling

Het is van groot belang onze leerlingen in contact te brengen met nieuwe technologieën en bijbehorende vaardigheden. In de eerste plaats omdat de leerlingen behoren tot de generatie die zich bezig gaat houden met de ontwikkeling en toepassing van deze technologieën, maar ook om ze bewust te laten worden van hun eigen talenten, interesses en vaardigheden. Daarnaast is het een mooie toevoeging aan het techniekonderwijs binnen de school, met het oog op het jaar 2020, waarin van alle basisscholen wordt verwacht een leerlijn techniek te hebben opgezet en er structureel lessen worden gegeven.

De provincie Drenthe neemt deze ontwikkeling serieus en heeft besloten in 2016 subsidies te verlenen aan basisscholen in de provincie. Hiermee willen ze op een eigentijdse wijze invulling geven aan de leerlijn techniek. Veel Drentse scholen hebben hier gebruik van gemaakt. Ook onze stichting Primenius heeft al haar Drentse scholen voorzien van een printer van 3Dkanjers. Om de Groningse scholen van Primenius te voorzien van printers, is er contact gezocht met het bedrijfsleven. Zij hebben de cofinanciering verzorgd voor de Groningse scholen van Primenius, waardoor nu alle 33 scholen in Groningen en Drenthe over een 3D-printer beschikken.

Zorg voor verbinding

Juist het bedrijfsleven heeft baat bij deze ontwikkelingen. Door leerlingen te enthousiasmeren voor techniek kunnen we ervoor zorgen ze een bredere interesse te laten ontwikkelen. Dit biedt kansen voor de leerlingen in het vervolgonderwijs, maar ook voor de technieksector. Des te jonger die interesse kan worden gewekt, des te beter. Eén van de uitgangspunten van het nationaal techniekpact 2020 is dan ook dat techniekonderwijs een stuk aantrekkelijker kan worden als er verbinding ontstaat tussen scholen en het bedrijfsleven. Juist hier kan de 3D-printer een verbindende factor zijn tussen de scholen en het lokale bedrijfsleven. Op deze manier komen de leerlingen in aanraking met verschillende technische vaardigheden, maar ook met zaken als ondernemerschap en financiën. Leerlingen kunnen een samenwerking aangaan met een lokaal bedrijf om in een bepaalde vraag te voorzien. Kennis delen is dus van wezenlijk belang om verder te kunnen ontwikkelen. Primenius heeft er voor gekozen om elkaars kennis en expertise beter te benutten. Er is namelijk voldoende kennis aanwezig binnen je eigen stichting, mits je hiervoor de ruimte biedt en de mogelijkheid creëert. Daarom organiseren ze ‘inspiratiesessies’, waarin collega’s uit het werkveld hun kennis en expertise delen met andere collega’s. Op deze manier willen ze het delen van kennis een centrale rol laten spelen binnen het onderwijs, en hopen ze dat de passie en het enthousiasme over allerhande zaken tijdens deze sessies zorgen voor een positief en motiverend effect op de personeelsleden. Dit kan nèt het duwtje in de goede richting geven, waardoor het kan bijdragen aan een (nieuwe) ontwikkeling binnen onze scholen, waaronder het 3D-printen.

Maak het betekenisvol!

Zo print een bovenbouwgroep van basisschool de Banier in Zwartemeer winkelwagenmuntjes voor de plaatselijke supermarkt, worden er voor een modelbouwer onderdelen geprint (wat een week handwerk scheelt!) en heeft de plaatselijke fysiotherapeut modellen van rugwervels ontvangen om zijn patiënten uitleg te kunnen geven. Kortom: talloze mogelijkheden om de 3D-printer te (blijven) gebruiken binnen je hedendaagse (techniek)onderwijs en ervoor te zorgen dat je allerlei vakgebieden kunt integreren bij het gebruik van de printer. Als leerkracht kun je het onderwijs vormgeven rondom deze samenwerking: hoeveel (centi)meter materiaal heeft de printer verbruikt? Wat kost een rol, hoeveel meter zit er op een rol en wat kost dan één print? Door een samenwerking ontstaat er ook de mogelijkheid om op excursie te gaan bij het betreffende bedrijf. Op deze manier ben je op een praktische manier aan het rekenen, maak je het voor de leerlingen betekenisvol èn vooral leuk! Door ook nog te rekenen met een bepaalde winstmarge kun je op deze manier de leerlingen een eigen onderneming laten opstarten, waar ze ook nog een leuke verdienste aan overhouden om bijvoorbeeld een uitje te organiseren. Leerlingen maken hierdoor niet alleen kennis met het lokale bedrijfsleven, maar leren ook beter om te gaan met geld en komen in aanraking met ondernemerschap. Daarnaast werk je op deze manier actief aan burgerschap, door de leerlingen te laten participeren in de (plaatselijke) maatschappij. En hoe mooi is het als mensen uit het bedrijfsleven de leerlingen hierin kunnen begeleiden?

Samen sterk

Om onze leerlingen voor te bereiden op onze snel ontwikkelende samenleving, is het belangrijk dat leerlingen een centrale, sturende rol hebben binnen hun eigen leerproces. Zelf keuzes maken die aansluiten bij hun behoeften. En dit kunnen ze! Om dit goed te begeleiden, vraagt dit een andere rol van de leerkracht. Het dwingt je jezelf op te stellen als coach en friendly mediator. Door de leerling eigenaar te maken van zijn of haar leerproces, geef je de leerling een stuk verantwoordelijkheid, wat zorgt voor meer betrokkenheid. Aangezien dit nauw aansluit bij de visie van onze stichting Primenius, sluit het project van 3Dkanjers hier naadloos bij aan. Juist doordat de leerlingen een centrale rol spelen in de bouw van hun eigen printer en het gebruik hiervan, zorg je voor betrokkenheid, samenwerking, enthousiasme, zet je de leerlingen in hun kracht en geef je ze de mogelijkheid hun eigen talenten te ontdekken. Het zoeken van samenwerking en het delen van kennis en expertise zijn van wezenlijk belang om ons verder te kunnen ontwikkelen. Want waarom zou je in je eentje werken en leren als het ook samen kan?

Auteur: Rik Bergmann
Onderwijsspecialist ICT-didactiek voor stichting Primenius 
Leerkracht groep 6/7/8 op de Mariaschool in Eelde-Paterswolde

De Delta stemt het onderwijs af op wat nodig is om een goede toekomst op te bouwen in onze sterk veranderde en dynamische samenleving. Het succes van kinderen in de maatschappij zal voor een gedeelte afhangen van hoe ICT-vaardig ze zijn. Ten onrechte wordt verondersteld dat jongeren zo handig zijn met computers en dergelijke. Wij willen leerlingen in staat stellen om met behulp van ICT te leren en daar verantwoord, kritisch en creatief mee om te gaan. Maar De Delta wil kinderen niet alleen voorbereiden op de toekomst. We willen ze ook in staat stellen deze mede te helpen creëren! Daarom brengt De Delta de nieuwste technologieën de school binnen, onder andere door samen te werken met 3Dkanjers.

Waarom een 3D-printer op De Delta?

Het zelf in elkaar zetten van een 3D-printer is bij uitstek een manier om kinderen te laten ervaren dat ze de wereld mede kunnen vormgeven. Stienske Streefkerk, specialist 21st Century Skills van OBS De Delta: ‘Het project past heel goed in onze filosofie van toekomstgericht bezig zijn. Kinderen krijgen vanaf groep 4 een tablet, waarop ze leren werken, maar ook omgaan met de gevaren van internet. Eigenlijk kun je geen onderwijs meer geven zonder een telkens opnieuw aangepast ICT-pakket.’

‘Tegen de tijd dat de kinderen die nu bij ons op school zitten aan het werk gaan, zullen veel van de banen die we nu kennen helemaal niet meer bestaan. Hoe bereiden we deze kinderen voor op een toekomst waarvan we zelf niet eens weten hoe die eruitziet?’ vertelt Stienske Streefkerk. ‘Wij leren onze kinderen wat we ‘21st Century Skills’ noemen. ICT en samenwerken spelen daarbij een grote rol. Wij trainen onze kinderen in kritisch en creatief denken. We leren ze informatie te verzamelen, te analyseren en te delen met anderen. Met dit soort vaardigheden kunnen de kinderen zelf de toekomst gaan maken.’

Ook de taalspecialist van de school, Dea Sombroek, zag voordelen in het project: ‘Om samen iets te bouwen, moet je veel met elkaar overleggen. Dat doet meer voor de ontwikkeling van de mondelinge taalvaardigheden dan veel methodelessen. En zonder dat kinderen het zelf door hebben, werken ze hard aan begrijpend lezen. Steeds moeten ze in de handleiding nalezen wat ze moeten doen. Begrijpend lezen in de praktijk!’

The kick-off

Ons project startte met een filmpje van groep 7. Hierin vertellen leerlingen over de 3D-printer en dagen je uit om een 3D-ontwerp te maken, zodat zij dat later kunnen uitprinten. Met behulp van een bouwtekening en handleiding zetten de kinderen de 3D-printer zelf in elkaar. ‘Zo weten de kinderen ook echt hoe de printer werkt en wat er moet gebeuren als hij stuk is,’ aldus Stienske.

Om de printer in elkaar te zetten, maakten de kinderen gebruik van een Engelstalige handleiding. Gelukkig krijgen kinderen op De Delta Engels vanaf groep 1. Een Engelse handleiding was voor deze groep 7 dan ook geen probleem. En als ze de handleiding een keer niet goed begrepen, kwamen ze er met Google Translate alsnog uit.

In kleine groepjes werkten kinderen steeds aan een onderdeel van de printer. Daarna volgde een evaluatie met de rest van de klas, waarbij de bouwers toelichting gaven en de rest van de groep een controlerende functie had. Zo kwam stukje bij beetje de printer klaar. En wat was groep 7 (en de hele school) trots!

Als de printer helemaal klaar is, ben je er echter nog niet. In het begin ging er veel mis tijdens het printen. Het af- en instellen van de printer bleek een secuur klusje te zijn maar na veel proberen, hebben de kinderen dat nu ook aardig onder de knie. Inmiddels zijn ze de experts op onze school, echte 3Dkanjers!

Jeugdjournaal

Een 3D-printer wekt veel belangstelling. Dat bleek wel toen het Jeugdjournaal voor Nieuwsbegrip in de klas op bezoek kwam. Als echte experts vertelde groep 7 over hun ervaringen met het bouwen van de printer. Ook het maken van ontwerpen op de laptop kwam aan bod. En natuurlijk toonden zij de 3D-printer in werking.

Verder gaven de kinderen van groep 7 een demonstratie tijdens onze jaarlijkse techniekweek en hebben ze in alle groepen presentaties gehouden. Vervolgens organiseerden zij een 3D-ontwerpwedstrijd. Om te kunnen winnen, moest een ontwerp niet alleen origineel zijn maar ook rekening houden met alle ontwerpeisen. Het winnende ontwerp is geprint en staat inmiddels te pronken in de vitrinekast op De Delta.

Ervaringen

Voor leerkracht Bas Russcher was de 3D-printer ook nieuw. Nooit eerder had hij met zo’n printer gewerkt, laat staan er zelf een gemaakt! Toch heeft hij met veel plezier aan het project meegedaan. Bas vertelt:  ‘De kracht van het project is dat je het samen met de kinderen doet. Je voelt je een soort pionier: elk stapje vooruit is een succes dat je kunt vieren.’ Voor de kinderen in zijn groep was het juist extra aantrekkelijk dat ze samen met hun meester de mogelijkheden van het apparaat konden ontdekken. Ook ervoeren ze zo in de praktijk dat je in onze maatschappij nooit uitgeleerd bent en… hoe leuk dat eigenlijk is!

Bas geeft aan dat het 3Dkanjers-project goed is afgestemd op het onderwijs. Binnen het project doen kinderen een heel scala aan kennis en vaardigheden op. De kinderen werken samen aan een gemeenschappelijk doel daarom zijn ze enthousiast, motiveren elkaar en voelen zich verantwoordelijk voor hun printer.

Natuurlijk is er weleens onenigheid geweest over de juiste aanpak. Dat leidde soms tot (heftige) discussies. Een prachtige manier om te leren argumenteren en te luisteren naar de ander. Ook op praktisch gebied leren kinderen veel. Door het vele sleutelen aan het apparaat worden ze handiger met gereedschap en ontwikkelen ze technisch inzicht.

Dat betekent niet dat alles van een leien dakje is gegaan. Tijdens het bouwen maar vooral tijdens het printen ging er in het begin veel mis. Zoals Finn (11) zegt: ‘Als er iets misgaat, dan gaat het goed mis.’ Toch zijn alle kinderen het erover eens dat ze de 3D-printer niet meer willen missen. ‘Je kan wel naar de winkel lopen maar ik denk dat het toch veel leuker is om het zelf te maken’ en ‘Je kan er je eigen draai aan geven.’

Bas beschouwt het project als een groot succes. Hij vertelt dat hij kinderen heeft zien groeien: ‘Je ziet kinderen opstaan en het voortouw nemen van wie je het misschien helemaal niet had verwacht.’

Auteur: Dea Sombroek, leerkracht en taalspecialist basisschool de Delta in Assendelft

Meester, hoe kan je een gat maken in een ontwerp? Ik denk na en moet het antwoord schuldig blijven. Gelukkig komt Puck eraan en die heeft in twee klikken een gat gemaakt in het ontwerp. Puck kom eens even hier en leg dat ook maar even aan de meester uit.

Als leerkracht ben ik ervoor om de kinderen aan de slag te laten gaan met 3D-printen. Wist ik waar ik aan begon? Nee, maar ik wist zeker dat als ik samen met de kinderen het leerproces in zou gaan er zeker resultaat zouden komen. En dat is er gekomen. Een echte winkel met 3D producten, 500 medailles en sneeuwpoppen voor in de kerstboom.

De kleinste winkel

Een jongen van 7 jaar heeft een prachtig idee. Tour de France sleutelhangers verkopen. Hij heeft gezien hoe de Tour de France leeft in Nederland tijdens de start in Utrecht. Nu wil hij een jaar later zelf sleutelhangers maken en verkopen. Dit doet hij tijdens ons project ‘de Kleinste winkel’. Het ontwerpen doet hij samen met oudere kinderen, zijn vader en meester. Maar hij zelf heeft de regie. Alleen als hij hulp vraagt krijgt hij die. Natuurlijk wordt er kritisch meegekeken en vragen gesteld over het ontwerp. Uiteindelijk heeft hij er meer dan 30 verkocht in de winkel. Een prachtig resultaat. Bijna een jaar later zijn er nog steeds mensen die zijn sleutelhanger aan de fiets hebben hangen.

Meppel Cityrun

Een wedstrijd om een medaille te ontwerpen. De kinderen veren op als ik dit aan ze vertel. Kunnen wij dan onze eigen medaille winnen bij de kidsrun? Wow vet! In ons Talentuur hebben de kinderen al meerdere uren geëxperimenteerd met Tinkercad. Hierin kun je een 3D ontwerp maken. Nu mogen ze echt iets gaan maken in plaats van een eigen naamkaartje of sleutelhanger. Dit is een serieuze opdracht.

Dertig printers

Uiteindelijk sturen wij ons mooiste ontwerp in en natuurlijk heeft deze gewonnen. De jury heeft besloten dat 30 3D-printers, 500 medailles gaan printen van ons ontwerp. Het maakt erg veel indruk op de kinderen. Iedereen wil meedoen met de hardloopwedstrijd en de medaille thuis hebben. Het wordt niet alleen een 3D succes, maar ook een sportief succes, wat mede mogelijk is gemaakt door de durf van de Meppel Cityrun en 3Dkanjers.

Sneeuwpoppen

Natuurlijk zijn dit mooie projecten, maar ook als je minder ‘tijd’ denkt te hebben in je rooster kun je aan de slag met 3D-printen. Denk eens aan handvaardigheid. Waarom een sneeuwpop voor in de kerstboom knutselen als je hem ook kunt printen? Wij zijn afgelopen kerstperiode gaan testen met de nieuwe Doodle 3D transform app. Deze heb ik zelf aangeschaft via kickstarter en de kinderen laten uitproberen. Zij kunnen hiermee nog eenvoudiger iets ontwerpen. Eerst hadden wij een pc nodig met de Chrome Browser. Nu volstaat de iPad met Safari. Met een paar simpele klikken ontstaat al de vorm van een sneeuwpop en een half uur later is het ontwerp af. Kinderen zien opeens dat ze wel iets kunnen maken. Dit maakt ze trots!

Leerkrachtvaardigheden

Zoals ik aan het begin al zei: Wist ik waar ik aan begon? Nee! Maar het is het meer dan waard geweest. De 3D-printer staat bij ons in de klas en dit stimuleert al om hem te gebruiken. Hij draait niet elk moment. Dat hoeft ook niet. Het is een leermiddel waar je gebruik van kunt maken. Doe dit op de momenten dat jij er verrijking van je onderwijs voor ziet. Durf er ook voor te kiezen dat niet ieder kind er evenveel mee in aanraking komt. Sommige kinderen kunnen de uitdaging heel goed aan en hebben deze ook nodig. Juist door hun talent aan te spreken, krijgen zij weer plezier in school. Jij bent dan een inspirator en zet het kind op het juiste spoor. Het 3D-print spoor!

Thuis

Doordat de software webbased is kunnen kinderen er ook prima thuis mee aan de slag. Ook ouders raken enthousiast en gaan hun eigen ontwerpen maken. Deze kunnen natuurlijk prima op school geprint worden. Zo kan het ook een verrijking zijn voor de band tussen ouders en school.

Auteur: Sander Gordijn, Leerkracht en enthousiast gebruiker van ICT in de (kleuter)klas

De Prins Hendrikschool wilde door middel van een visietraject uitgangspunten uitzetten die centraal staan voor de wijze waarop onderwijs wordt gegeven de komende jaren. We leiden kinderen op voor beroepen die nog niet bestaan. Wat is er nodig voor onze kinderen om in de toekomst deel uit te kunnen maken van een steeds ontwikkelende samenleving? In dit traject werden kinderen én ouders uitgedaagd om mee te denken. Want een visie ontwikkelen doe je samen, volgens ons.

Het traject vond plaats in de maanden januari tot en met april 2016. Tijdens een studiedag, studie dagdelen en vergaderingen voor het team en tijdens een goed bezochte ouderavond, werden medewerkers en ouders uitgedaagd, te komen tot visieontwikkeling. Ook de kinderen is tijdens de projectweek ‘school van de toekomst’ gevraagd naar ingrediënten voor het toekomstig onderwijs.

Toen we samen de projectweek zijn gaan voorbereiden viel op dat collega’s, hoewel de voorwaarden daartoe gecreëerd zijn, moeilijk loskomen van het hier en nu. Out of the box denken blijkt er niet ineens te zijn als je het wilt! Blij verrast was directeur Antoine Rossewij daarom met een mail in de late vrijdagavond na een studiedag, van leerkracht Marjolein Geltink. Ze was er nog eens even goed voor gaan zitten en al struinend over het internet stuitte ze op de inzet van een 3D-printer in het basisonderwijs en de aanschaf en mogelijkheid tot subsidie via het project 3Dkanjers.

Het bestuur, dat onderzoekend en vraaggericht werken voorstaat, werd bereid gevonden het project voor te financieren. Dankzij een anonieme gift van één van de ouders en door toekenning van een subsidie, zijn de kosten voor het bestuur uiteindelijk beperkt gebleven. Ruud Seuren, coach bij 3Dkanjers, heeft het team tijdens de intakeworkshop de werkwijze van 3Dkanjers uitgelegd. Tijdens de Kick-Off werd de printer geïntroduceerd bij onze enthousiaste bouwers, 12 leerlingen uit groep 5 t/m 8.

“Een printer bouwen in 2 weken is eigenlijk niet te doen. Neem de tijd, laat vooral de kinderen het werk doen, wees zelf begeleider tijdens het proces”. Tips die Ruud ons vooraf meegaf. De kinderen dachten er anders over. Het zou hen lukken om de printer binnen twee weken af te krijgen. Eerlijkheidshalve moeten we wel zeggen dat we 9 hele dagen aan het project hebben gewerkt. Met behulp van 3 bouwouders en een leerkracht gingen de leerlingen van start. Wat een enthousiasme! Een enthousiasme dat in banen geleid moest worden: eerst nadenken, dan pas doen. Ook een leerschool voor de begeleiders: laat de kinderen maar eens tegen de lamp lopen. En hoe lossen we het nu op? Gelukkig was Ruud altijd stand-by als we er zelf echt niet uitkwamen! De laatste fase van de bouw is gedaan door de oudste leerlingen: een pittige klus waarbij de Engelse handleiding hard nodig was.

Fantastisch was het toen Marjolein, op de laatste dag van het project, een voicemailbericht ontving met het bericht: “Juf, de printer is klaaaaaaaar!” Het was ze gelukt en wat waren ze trots! De week erna kwam Ruud om de printer na te kijken. Er was nog wel wat werk te verrichten maar 2 weken later was de printer klaar voor gebruik.

Aan het werk!

De printer was aangeschaft om de projectweek boeiend en inspirerend te maken en natuurlijk moet de 3D-printer daarna een plek krijgen in ons structurele aanbod: Hoe doen we dat? De bouw van de printer was in april klaar. We wilden in ieder geval groep 8 nog de ervaring van ontwerpen en printen meegeven voordat ze van school gingen. Hun eigen ontworpen Vaderdag cadeaus kwamen uit de printer: sleutelhangers, beeldjes en voetballogo’s… een heel persoonlijk cadeau. Tim, één van onze groep 8-leerlingen werkte vorig jaar aan Sketch-up: Hij had de opdracht om onze nieuw te bouwen school te tekenen met dit programma. Met de tekeningen van de architect heeft Tim de school in 3D getekend. Toen we hoorden dat dit programma ook als ontwerpprogramma voor de printer te gebruiken was, was er nog één doel voor dat jaar: Zíjn ontwerp uit de printer krijgen. Dat had nog wel wat voeten in de aarde. Maar zoals het eerder dat jaar ook bij de leerlingen was gebleken… Waar een wil is, is een weg! Met de hulp van Ruud en de community van 3Dkanjers is het gelukt. Op de dag vóór de afscheidsavond verscheen stukje bij beetje de school uit de printer. Wat een prachtig ontwerp had Tim ervan gemaakt!

Inzet van de printer sinds dit schooljaar

Op de website van 3Dkanjers achter het besloten gedeelte staan allerlei suggesties en lessen die ervoor zorgen dat de 3D-printer een uitdagende plek in ons aanbod gaat krijgen. Zo heeft 3Dkanjers een lessenserie ontwikkeld ‘onderzoeken, ontwerpen, ondernemen met de 3D-printer’. De lessen sluiten aan bij de didactiek van het onderzoekend en ontwerpend leren en de 21st century skills.

De printer maakt deel uit van de creatieve middag: kinderen leren ontwerpen op TinkerCad, passen bestaande ontwerpen aan en leren daarna zelf te ontwerpen naar aanleiding van een opdracht. Martijn, één van onze groep 8-leerlingen en hoofd 3D-printer, zorgt ervoor dat alle ontwerpen op de SD-kaart komen en dat deze geprint worden. Daarnaast gebruiken we de printer als ondersteuning bij allerlei lessen en activiteiten. Dit jaar heeft groep 7 bijvoorbeeld een bruiloft voor hun meester en zijn vriendin georganiseerd. De trouwringen kwamen uit de printer. Zonder er vooraf eerst uitvoerig over gesproken en nagedacht te hebben, zijn we in de trein gestapt. Want het past immers bij onze visie! Al werkend passen we het programma aan en vindt borging plaats. Zo moet het zijn bij uitdagend en inspirerend onderwijs! Ervaren wat wel en (nog) niet werkt.

Auteurs: Marjolein Geltink groepsleerkracht en Antoine Rossewij directeur 
Beiden werkzaam op de Prins Hendrikschool, één van de drie Christelijke scholen in Lochem die deel uit maken van de Vereniging voor Christelijk Basisonderwijs Lochem-Laren.