Waarom 3D-printen met leerlingen in de klas? Wat is de meerwaarde en hoe kan ik dit het beste aanpakken?
Op veel scholen, zowel in het primair onderwijs als in het voortgezet en speciaal onderwijs, spelen deze vragen. Wij van 3Dkanjers krijgen dagelijks veel verzoeken om uitleg te komen geven over 3D-printen met leerlingen en hoe wij hier samen met de scholen invulling aan geven.

Eind 2013 startten wij een pilot met 3D-printen op 12 basisscholen in de regio Hoogeveen. Niet wetende dat dit zou uitgroeien tot een landelijk initiatief waar nu meer dan 650 scholen betrokken bij zijn en de groei er nog steeds stevig in zit. Zowel scholen uit basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en het speciaal onderwijs weten ons nu te vinden.

In 2015 merkten wij op dat op scholen nog weinig kennis aanwezig was over de toepassing van 3D-printen in het onderwijs. Dat was voor ons de reden om zowel in 2015 als in 2017 een magazine uit te geven met de eerste verhalen van scholen en een aantal praktische zaken rondom 3D-printen. Nu, 5 jaar later, zijn wij en de scholen een ervaring rijker. Tijd om te delen dachten wij, tijd voor een nieuw magazine, editie 3. Wij hebben wederom een groot aantal scholen (PO, VO en SO) gevraagd een bijdrage te schrijven. Er bleek veel animo te zijn. Zowel leerkrachten als partners van 3Dkanjers hebben hun visie over het toepassen van 3D-printen in het onderwijs, op geheel persoonlijke wijze, verwoord in dit derde magazine.

Wij zijn van mening dat we er wederom in zijn geslaagd een kleurrijk en interessant magazine op te leveren over 3D-printen in het onderwijs. Interessant voor zowel leerkrachten als voor schooldirecties, beleidsmakers en alle andere meemakers die het onderwijs een warm hart toedragen.

Wij wensen je veel inspiratie toe!

Remco Liefting en Jos Kok, initiatiefnemers 3Dkanjers

Naar onze download pagina!

Als je bij ons de school binnenloopt, heb je een grote kans dat je de 3D-printer in bedrijf ziet. Sinds we de printer zo’n twee en een half jaar geleden als bouwpakket via 3Dkanjers kregen is er veel veranderd. We proberen de 3D-printer te gebruiken om lessen te verrijken, en printen volop ontwerpen die door de leerlingen zijn ontworpen in Tinkercad. En dan tel ik alle bestellingen van de webshop nog niet eens mee. Kortom, wij proberen de printer in te zetten op een voor onze school nuttige manier. Wij kunnen nog veel leren, maar ik geef jullie graag een kijkje in hoe wij de printer gebruiken.

Archeologie in de zandbak

Toen we in de bovenbouw een groot decoratief project wilden printen kwamen we uit bij een kant en klaar model van een T-Rex. Op het eerste oog zag ik zelf de educatieve waarde (naast het goed kunnen bekijken van een t-rex skelet) nog niet echt. Maar toen we eenmaal aan het printen geslagen waren gingen niet alle prints in één keer goed. Af en toe liet een print na een aantal uren printen toch los, en moesten we weer opnieuw beginnen. Dit was natuurlijk vervelend, maar we hielden vol en startten de printer vol goede moed opnieuw.

Het model dat we aan het printen waren, had ik gevonden via Naturalis. Bij dit model waren kant en klare lessen die je aan de klas kon geven. Deze gingen o.a. over opgravingen en de t-rex zelf. Pas toen bedacht ik me dat we alle mislukte prints nuttig konden inzetten.

We hebben een schep zand uit de zandbak gehaald en de botten hierin verstopt. Gevolg was dat we nu een echte opgraafplaats van een dinoskelet in de klas hadden. Voor de bovenbouw was dit op dit moment puur een decoratieve toevoeging aan de geprinte T-Rex, maar in de andere klassen konden we de opgraafplaats gebruiken als startmoment van een les over bijvoorbeeld archeologie of dino’s. In de kleutergroepen hebben ze botten al eens gebruikt bij het thema dino’s. Kinderen gingen raden wat voor botten ze hadden opgegraven. De dino fans hadden al snel in de gaten dat het om een dino ging, maar er waren ook kleuters die kwamen met antwoorden als kippenpoten of een vogelpoot. Als leerkracht heb je op deze manier een leuke manier om een gesprek aan te gaan over bijvoorbeeld overeenkomsten tussen kippen/vogels en dino’s. Dit is slechts één van de vele mogelijkheden waar je deze mislukte prints voor kunt gebruiken. Ik gooi dus tegenwoordig ook bijna geen prints meer in de prullenbak, zelfs niet als ze mislukt zijn.

Kennismaking met ondernemen op je tiende

Op de dr j Botkeskoalle en binnen stichting ROOBOL zijn we volop bezig met talenten en ambitie. Bij ons op school uit zich dat onder andere in het ontstaan van onze webshop. De kinderen kwamen al snel met het idee om dingen te gaan verkopen toen we de beschikking hadden over een 3D-printer. Na een korte periode van voorbereiden zijn we in groep 6/7 gestart met opstarten van de shop.

We zijn gestart met een brainstormsessie over wat we eigenlijk allemaal konden gaan verkopen, en waar de producten aan moesten voldoen. Hierbij ging het vooral over printtijd, en de moeilijkheid van het printen. Vervolgens hebben we een aantal teams gemaakt met ieder zijn eigen taken en verantwoordelijkheden (zie tabel). Wij hebben afgesproken dat de teams elke twee maanden wisselen, zodat iedereen met meerdere aspecten van het ondernemen kunnen kennismaken. Na enkele weken liep het zo goed dat ik als leerkracht vooral een coachende rol kon aannemen. De kinderen gebruiken het verdiende geld vooral om nieuw filament aan te schaffen en om te sparen. De kinderen hebben een gezamenlijk spaardoel, en dit motiveert enorm. Iedereen voelt zich verantwoordelijk en we waren dan ook super trots dat het eerste spaardoel (een 3D-scanner) kon worden aangeschaft.

Een veel gehoorde opmerking is dat de tijd die je hieraan besteed ten koste gaat van andere lessen. Je moet als je aan een project zoals een webshop begint af en toe tijd maken om hier mee aan de slag te gaan. Je slaat dan misschien een les over, maar als je de te behalen doelen in het hoofd hebt, hoeft dit geen probleem te zijn. Bovendien werken de leerlingen aan heel veel andere vaardigheden. Denk aan het reken en taal aspect van veel taken die naar voren komen. Maar ook aan ict en andere technische vaardigheden wordt volop gewerkt. Met het inzetten van de 3D-printer kun je dus soms meer doelen behalen dan wanneer je uit een boek werkt.

Bij ons op school is het al een groot succes. Ik hoop dat er steeds meer school webshops geopend worden zodat we met en van elkaar kunnen leren. Benieuwd naar onze shop? Neem een kijkje op shop.drjbotkeskoalle.nl

Een oneindige bron aan mogelijkheden

Natuurlijk heb ik ook nog toekomstplannen als het gaat om het gebruik van de 3D-printer. Allereerst ben ik momenteel bezig om onze webshop uit te breiden naar de hele school. Voor mij is het webshop project geslaagd als we straks zelfontworpen producten uit alle groepen van de school kunnen verkopen.

Daarnaast zitten wij momenteel midden in een bouwproces van een nieuw gebouw. Met de bovenbouw ben ik van plan ons oude schoolgebouw te gaan nabouwen in Tinkercad. De bouwtekeningen van het oude gebouw hebben we al gevonden en straks hebben de leerlingen dus weer een goede rekenles over schaalverhoudingen.

Auteur: Erik Lei
Groepsleerkracht groep 6/7 en ICT coördinator op de OBS Dr. J. Botkeskoalle in Damwoude
Tevens één dag in de week bovenschools ICT coördinator voor stichting ROOBOL.

De Nationale Onderwijs Tentoonstelling (NOT) is het grootste event voor onderwijzend Nederland en richt zich op Kinderopvang, het Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs en Middelbaar Beroepsonderwijs. De NOT vindt plaats van 22 tot en met 26 januari 2019 in de Jaarbeurs in Utrecht. Het event kent dit jaar voor het eerst een avondopening. Deze vindt plaats op woensdagavond.

‘De sleutel voor beter onderwijs’, dat is het thema van 2019 editie. Op de NOT kun je ontmoeten, netwerken en inspireren. Bekijk de nieuwste materialen, neem deel aan één van de workshops en ervaar nieuwe innovaties tijdens één van de vele demonstraties en doe nieuwe kennis op tijdens diverse lezingen in de Onderwijsacademie. Naast een compleet aanbod aan exposanten vind je op de NOT diverse pleinen en straten met elk een eigen thema. Van Startersatelier tot de Bloggerstraat. Van de Beste innovatieroutes tot de Onderwijs Mancave.

3Dkanjers op de NOT

3Dkanjers staat met een eigen stand op de NOT. Je vindt ons in Hal 2 (Technologie & ICT) op standnummer 02.F074.
Wij staan op de NOT natuurlijk met onze 3D-printers van Ultimaker en Dremel en wij kunnen je uitgebreid vertellen over onze 3D-arrangementen en ons Leerportaal.

Wil je ook komen, maar heb je nog geen toegangskaart? Registreer jezelf dan hier gratis.

Regelmatig krijgen wij de vraag wat nu een goed 3D-tekenprogramma is voor leerlingen als ze zelf willen gaan ontwerpen in 3D, vaak in combinatie met 3D-printen. Nu zijn er tientallen 3D-tekenprogramma’s op de markt geschikt voor diverse doelgroepen en toepassingen en je moet dus goed bedenken wat je wilt gaan ontwerpen en het niveau van de gebruiker. Het tekenen van een huis vraagt om een andere manier van tekenen dan bijvoorbeeld een dinosaurus. In deze blog beperken wij ons tot de meest gebruiksvriendelijke 3D-tekenprogramma’s geschikt voor leerlingen in het primair (PO) en voortgezet onderwijs (VO).

Tinkercad (PO en VO)

Ongetwijfeld één van de meest gebruikte 3D-tekenprogramma voor iedereen die start met 3D-tekenen. Tinkercad bestaat sinds 2011 en is in 2013 overgenomen door Autodesk. Autodesk is één van de grootste 3D-software ontwikkelaar in de wereld voor de professionele markt. Er is een aantal redenen waarom Tinkercad zo succesvol is:

1. Tinkercad is gratis.
2. Tinkercad werkt in je browser en je hoeft dus geen software te installeren.
3. Tinkercad is super makkelijk zelf te leren en kent een stijle leercurve.
4. De ontwerpen die gemaakt zijn in Tinkercad zijn zeer goed bruikbaar voor 3D-printen.

Hoe werkt Tinkercad?

Tinkercad maakt in de basis gebruik van een aantal standaard geometrische vormen (kubus, cylinder, piramide, bol et cetera) waarmee je in principe alle denkbare modellen kan maken. Door vormen te combineren of door vormen als een soort ‘gum’ te gebruiken maak je weer nieuwe vormen. Daarnaast heeft Tinkercad een uitgebreide set van moeilijke vormen die weer makkelijk door de gebruiker zijn aan te passen. Je kunt ook voortborduren op ontwerpen van anderen. Tinkercad heeft namelijk een grote community van gebruikers die veelal hun ontwerpen openbaar hebben gemaakt.

Voor leerlingen én leerkrachten

Tinkercad is geschikt voor kinderen vanaf 8/9 jaar. Heb je als (jong)volwassene geen ervaring met 3D-ontwerpen, dan is Tinkercad ook een hele goede start. Kinderen boven de leeftijd van 13 jaar mogen zelf een account aanmaken. Kinderen onder de leeftijd van 12 jaar kunnen wel een account aanmaken, maar hebben daarna toestemming van hun ouders/voogd/leerkracht nodig om daadwerkelijk zelf te kunnen tekenen. Zonder toestemming kunnen zij alleen de oefeningen, die na eerste inlog direct worden aangeboden, doorlopen. Het proces om als ouder/voogd vervolgens toestemming te geven is echter vrij omslachtig ingericht. Het geven van toestemming vanuit de rol als leerkracht is daarentegen weer vrij simpel en heeft ook een aantal voordelen. Tinkercad heeft namelijk een slim beheersysteem voor leerkrachten ontworpen. Door jezelf de rol als leerkracht toe te kennen (menu Teach) kun je vervolgens een code genereren waarmee leerlingen zelf hun eigen account kunnen ontsluiten. Als leerkracht kun je vervolgens de accounts van je leerlingen beheren alsook hun ontwerpen.

Aangezien leerlingen (zelf) een account moeten aanmaken voor Tinkercad is Privacy (en de bescherming hiervan) een belangrijk gegeven (GDPR). Autodesk zegt hierover: Autodesk is committed to achieving compliance with the GDPR across our products when it comes into force on May 25, 2018. Although there are currently no certifications available to demonstrate compliance with the GDPR, we are conducting internal assessments and evaluating our readiness to execute on our obligations under the GDPR.

Technische details:

• Tinkercad werkt op (bijna) alle browsers en bij voorkeur op Google Chrome 10 (of nieuwer) en Mozilla FireFox 4 (of nieuwer).
• Sindskort werkt Tinkercad ook in de browser op de iPad. Echter, het is dan niet zo gebruiksvriendelijk.
• Tinkercad is geschikt voor Microsoft Windows 7 of later, Apple OS X 10.6 of later en Google Chrome OS op Chromebooks.
• Let er wel op dat de grafischekaart van de computer/laptop webGL ondersteunt. Computers van meer dan 6 jaar oud hebben dit veelal niet.

Aanvullende bijzonderheden:

• Tinkercad is niet alleen geschikt om 3D-ontwerpen te maken, je kunt ook (stroom)circuits ontwerpen en testen.
• Tinkercad slaat automatisch je ontwerpen online op. Daarnaast bevat het een exportfunctie voor .stl en .obj bestanden (3D-printen). Het is ook mogelijk om .stl bestanden of .svg (vectortekening) te importeren.
• Met de functie Share is het mogelijk om andere gebruikers uit te nodigen om samen met jou te werken aan één ontwerp.

Belangrijkste tip van 3Dkanjers:

• Ga vooral geen lessen geven in Tinkercad en gebruik geen stap-voor-stap instructies. Tinkercad is net als Minecraft en wij zijn nog nooit een leerling tegengekomen die dat heeft geleerd van een volwassenen. Zelf ontdekken, samenwerken, online tips & tricks zoeken. Zo leren ze het best Tinkercad. Laat ze eerst vrij en bedenk vervolgens samen mooie uitdagingen. Scholen verbonden aan 3Dkanjers vinden in onze community tal van lesvoorbeelden. Op onze Youtube kanaal hebben we een afspeellijst gemaakt met een aantal nuttige filmpjes.

Morphi (PO en VO)

In Nederland is Morphi nog redelijk onbekend, maar wereldwijd is het één van de meest gebruikte 3D-tekenprogramma in het (basis)onderwijs en met name voor scholen/bibliotheken/fablabs die iPads gebruiken. Morphi heeft in beginsel iets weg van Tinkercad: modellen maken op basis van geometrische vormen. Wat Morphi echt uniek maakt is de integratie van 2Dto3D tekenen. Met deze optie kan een gebruiker met de hand op het scherm (of met de muis) een vrije vorm tekenen in 2D en Morphi zet deze vervolgens om in een 3D-ontwerp. Daarnaast kun je met Morphi ook foto’s nemen en deze omzetten in 3D.

Ook voor VR en AR

De makers van Morphi richten zich vooral op het stimuleren van het creatieve proces van ontwerpen en in mindere mate op het 3D-printen hiervan. Alle getekende modellen zijn natuurlijk te exporteren als .stl of .obj bestand zodat je deze kunt klaarmaken voor de 3D-printer (importeren van .stl is ook mogelijk). Maar wat Morphi echt bijzonder maakt is dat je 3D-objecten via Augmented Reality (AR) en Virtual Reality (VR) direct kunt bekijken (iPad). Morphi is dus ook interessant als je geen 3D-printer op school hebt.

Geen zorgen rondom privacy

Morphi is geschikt voor kinderen vanaf 8/9 jaar en voor een ieder die wil experimenteren met vormen. Morphi is wel een applicatie die je moet installeren op je iPad, PC of Mac. Je hoeft geen account aan te maken en is daarom zeer interessant voor scholen/gebruikers die zich zorgen maken over de privacywetgeving (GDRP). Morphi zegt hierover: “Regarding the Application, we do not request or collect any personally identifiable information from you, such as your name, address, email, phone number or password. We also do not use or collect your precise geographic location when using the Application.”

Technische details:

• Morphi is beschikbaar voor de iPad iOS 11.0 of later (zie App Store), de Mac (macOS 10.13 of hoger) en Windows.
• AR en VR optie alleen beschikbaar voor de iPad.
• Het programma kost € 5,99 per licentie (ongeacht platform) bij aanschaf van 20 of meer. Daaronder is het € 10,99 per licentie. Je betaald geen jaarlijkse fee en alle updates zijn gratis.
• Wil je het eerst proberen? Dat kan. In de App Store is ook een gratis versie beschikbaar (zonder export functie) en op de website van Morphi kun je een 15 dagen testversie voor de Mac of Windows downloaden.

Aanvullende bijzonderheden:

• Wil je weten wat Morphi allemaal kan? Bezoek eens hun Instagram pagina of bekijk de filmpjes op YouTube.
• Medio 2018 komt Morphi met aanvullend lesmateriaal rondom Augmented Reality (AR) en Virtual Reality (VR).

Belangrijkste tip van 3Dkanjers:

• Wij zien Morphi als een zeer goed alternatief voor Tinkercad, met name voor scholen die met iPads werken. Ben je geïnteresseerd in Morhi en wil je meer dan 20 licenties aanschaffen? Neem dan vooral contact met ons op. Als vertegenwoordiger van Morphi in Nederland kunnen wij een speciaal arrangement aanbieden met instructie in de klas en een live chat met de makers van Morphi.

Doodle3D Transform (PO en VO)

Doodle3D Transform is de opvolger van Doodle3D. Een super gemakkelijk 3D-tekenprogramma voor jong (en oud). Centraal staat het tekenen in 2D en Doodle3D zet je tekening direct om in 3D. Naast vrij tekenen kun je ook gebruik maken van diverse vormen en het is zelfs mogelijk om plaatjes of figuren te importeren. Exporteer je 3D-ontwerp in .obj of .stl en je bent klaar om te gaan 3D-printen. Heb je ook de Doodle3D WiFi-Box, dan kan je rechtstreeks vanuit Doodle3D Transform 3D-printen. Doodle3D Transform biedt ook de mogelijkheid om je model direct te publiceren op Sketchfab, Thingiverse en MyMiniFactory. Met name Sketchfab is interessant, omdat je daar je ontwerp ook in Augmented Reality (AR) en Virtual Reality (VR) kunt bekijken.

Doodle3D Transform is geschikt voor alle leeftijden, maar vooral gericht op de wat jongere gebruikers. Doodle3D Transform werkt in de browser op alle platformen en is redelijk gebruiksvriendelijk. Als gebruiker dien je wel een account aan te maken. Doodle3D zegt hierover: “By using our service, you are providing certain data to us. This could be personal data. We only retain and use the personal data provided directly by you or for which it is clear that it has been supplied to us to be processed.”.

Technische details:

• Doodle3D Transform is browser based en werkt op alle platformen (Apple, Windows, Android).
• Een Lifetime access kost éénmalig € 29,95 per licentie.
• Voor workshops / scholen heeft Doodle3D speciale arrangementen. Tot 10 gebruikers € 195,- per jaar en tot 40 gebruiker € 495,- per jaar.
• Er is een gratis versie beschikbaar (zonder exportfuncties) op de website van Doodle3D.

Belangrijkste tip van 3Dkanjers:

• Wij zien Doodle3D als een zeer gebruiksvriendelijk 3D-tekenprogramma, met name voor leerlingen in de middenbouw van het basisonderwijs of voor kinderen die snel kennis willen maken met 3D-ontwerpen en 3D-printen. De prijs daarentegen is relatief hoog, met name voor scholen. Laat de leerlingen eens wild gaan op Doodle3D Transform én Morphi en bepaal dan wat het beste past bij je uiteindelijke doel: Stimuleren van creativiteit.

Fusion 360 (VO)

Ben je Doodle3D, Morphi of Tinkercad ontgroeid? Wil je nu echt leren 3D-ontwerpen als een professional, maar niet eerst 100 knoppen uit je hoofd moeten leren voordat je een goed ontwerp hebt? Dan is Fusion 360 van Autodesk echt iets voor jou en je leerlingen. Teken (Sketch) de basis van je model en zet deze om in een parametrisch 3D-ontwerp (Model). Wil je meer organisch/vrij ontwerpen? Dat kan, via Sculpt. Werktekening nodig? Met één druk op de knop maak je snel een werktekening van alle aangezichten, inclusief een BOM lijst. Assemblages, realistische renderings, animaties en simulaties? Ook mogelijk en nog veel meer. En het mooie is, allemaal gratis voor scholen, startups en niet commerciële gebruikers (zie voorwaarden Autodesk).

Veel meer dan een alternatief

Fusion360 vinden wij het alternatief voor Solidworks in het voortgezet onderwijs en met name in het VMBO. Veel makkelijker aan te leren en je leert fundamenteel goed ontwerpen. Veel scholen in het voortgezet onderwijs maken ook soms nog gebruik van SketchUp. SketchUp is eind twintigste eeuw ontwikkeld om eenvoudiger 3D-objecten te ontwerpen dan de toenmalige 3D-programma’s, die vaak een cursus vereisten om de ingewikkelde software te kunnen bedienen. Ook deze gebruikers raden wij aan om eens goed te kijken naar Fusion 360, want je weet niet wat je mist. Niet onbelangrijk, Fusion 360 is ook offline te gebruiken en dus voor afnemen van examens geschikt.

Training voor VMBO

3Dkanjers heeft in samenwerking met Cad & Company een tweedaagse training ontwikkeld specifiek voor docenten VMBO (PIE en P&D) die nog geen ervaring hebben met 3D-ontwerp en/of Autodesk Fusion 360. Deze training wordt via bijscholingVMBO met subsidie aangeboden (€ 55,- voor twee dagen). Tijdens de Fusion 360 training leren de deelnemers producten ontwerpen met Fusion 360. Zowel parametrisch als in vrije vorm. Uiteraard ga je in de training ook in op het maken van technische tekeningen en 3D-printen vanuit Fusion 360.

Technische details:

• Fusion 360 werkt op Apple (High Sierra v10.13; Apple® macOS™ Sierra v10.12; Mac® OS® X v10.11.x) en Windows (7 SP1, Windows 8.1, or Windows 10 (64-bit only).
• Gratis voor leerkrachten en studenten.
• Heb je eerder gewerkt met Tinkercad? Je kunt dan dezelfde inloggegevens gebruiken voor Fusion 360.

Aanvullende bijzonderheden:

• Autodesk heeft ontzettend veel moeite gedaan om korte, maar zeer leerzame filmpjes online te zetten zodat gebruikers snel alle functies binnen Fusion 360 kunnen ontdekken.
• Fusion 360 is gebouwd voor samenwerken. Wil je met meerdere partijen (en met dezelfde softwareversie) werken aan een 3D-ontwerp, dan is Fusion 360 een verademing.

Belangrijkste tip van 3Dkanjers:

• Professioneel 3D-tekenen is echt niet makkelijk, maar met Fusion 360 komen we wel in de buurt. Gewoon beginnen en zo nu en dan een tutorial bekijken op de website van autodesk. Voor je het weet ben je al een echte pro. Wat ook helpt is om een 3D-muis aan te schaffen. Hiermee kun je simpel en snel een 3D-model draaien, verplaatsen, verkleinen/vergroten, et cetera.

Een 3D-object bij een (basis)school in de buurt laten 3D-printen? Het kan vanaf 2 november via 3DkidsCompany.nl. Het 3D-platform dat ondernemerschap bij leerlingen stimuleert met behulp van de 3D-printer.
3DkidsCompany is een initiatief van 3Dkanjers. Inmiddels zijn meer dan 550 scholen (primair en voortgezet onderwijs) verbonden aan 3Dkanjers en hebben zij een 3D-project met 3Dkanjers doorlopen. In de meeste gevallen hebben de leerlingen de printer ook zelf gebouwd!

De 3D-printer wordt op diverse manieren ingezet in het klaslokaal en vaak kiezen leerkrachten om met leerlingen een bedrijfje te starten rondom 3D-ontwerpen en 3D-printen. Zo worden de vaardigheden onderzoekend, ontwerpend én ondernemend leren in de praktijk verder ontwikkeld.Om ondernemerschap bij leerlingen te stimuleren, heeft 3Dkanjers de afgelopen maanden het 3D-platform 3DkidsCompany ontwikkeld. Leerlingen (groep 6, 7, 8 PO en klas 1 en 2 VO) kunnen via 3DkidsCompany hun eigen bedrijf opzetten en onder de aandacht brengen. Daarnaast kan de buitenwereld zien welke scholen te benaderen zijn om objecten te laten ontwerpen en/of te laten printen. Ook kunnen scholen zich via het platform verbinden wanneer ze meer “productiecapaciteit” nodig hebben.

Voor leerlingen is dit niet enkel een kans om hun eigen 3D-printer en kennis hierover te delen met mensen uit hun buurt, ze kunnen zo ook hun ondernemende talenten (verder) ontwikkelen en aan iedereen laten zien. Dit alles wordt ondersteund met lesmateriaal rondom ondernemen met de 3D-printer.

3DkidsCompany is toegankelijk voor alle PO en VO scholen met een 3D-printer in Nederland. Inmiddels gaan meer dan 30 scholen uit de regio Hoogeveen mee doen aan 3DkidsCompany dankzij de ondersteuning van Provincie Drenthe, Gemeente Hoogeveen en Rabobank Zuidwest-Drenthe.

Als het aan 3Dkanjers ligt, hoeft de 3D-printer nooit meer stil te staan.

Kijk op 3DkidsCompany.nl voor meer informatie.

Op vrijdagmiddag 22 september vond het allereerste onderwijscafé Meppel plaats. Het onderwijscafé is een idee van PCBO Meppel en Promes. Hiermee willen zij verbinden en ervoor zorgen dat de krachten van het onderwijs in Meppel gebundeld worden. Tijdens deze eerste bijeenkomst kwam leerkracht Jaap Bouwman van cbs het Kompas vertellen over het inzetten van de 3D-printer in het klaslokaal. Hieronder vind je een videoverslag waarin Jaap, 3Dkanjer van het eerste uur, uitgebreid verteld over zijn ervaringen en hoe hij de 3D-printer inzet in het basisonderwijs.

In 2015 gaven wij ons eerste magazine uit met mooie verhalen van scholen en een aantal praktische zaken rondom 3D-printen. Nu, 2 jaar later, zijn meer dan 400 scholen betrokken bij 3Dkanjers en zijn wij én de scholen een ervaring rijker. Tijd om te delen dachten wij, tijd voor een tweede magazine.

Wij hebben wederom een groot aantal scholen (PO, VO en SO) gevraagd een bijdrage te schrijven. Er bleek veel animo te zijn. Zowel leerkrachten als partners van 3Dkanjers hebben hun visie over het toepassen van 3D-printen in het onderwijs, op geheel persoonlijke wijze, verwoord in dit tweede magazine.

Wij zijn van mening dat we er wederom in zijn geslaagd een kleurrijk en interessant magazine op te leveren over 3D-printen in het onderwijs. Interessant voor zowel leerkrachten als voor schooldirecties, beleidsmakers en alle andere meemakers die het onderwijs een warm hart toedragen.

Je kunt het magazine nu gratis downloaden op onze website: www.3dkanjers.nl/magazine

Wij wensen je veel inspiratie toe!

Remco Liefting en Jos Kok, initiatiefnemers 3Dkanjers.

Scholen in Noord-Groningen die met ondernemerschap, ict of 3D-printen willen beginnen, krijgen dankzij de Economic Board Groningen (EBG) de kans om hiermee aan de slag te gaan. De EBG gaat namelijk 3 lesprogramma’s voor meer dan honderd scholen voor het basis-, voortgezet- en beroepsonderwijs in de aardbevingsgemeenten* financieren.

Emme Groot, bestuurder van EBG: “De Economic Board werkt aan een sterkere economie in Noord-Groningen. Als leerlingen ondernemerschap niet van thuis meekrijgen, is school dé aangewezen plek om ze voor het eerst in contact te brengen met ondernemerschap en ze voor te bereiden op nieuwe technologische ontwikkelingen. Met deze lesprogramma’s doen we de scholen in Noord-Groningen een concreet aanbod.”

De EBG wil de nadruk leggen op ontwikkeling van ondernemerschap: aandacht voor competenties en –kwaliteiten, IT skills – een onderzoekende geest, hoogwaardige technologische kennis en een creatieve inslag – en talentontwikkeling voor wetenschap en techniek door middel van 3D-printen. EBG is daarvoor een samenwerking aangegaan met onderwijspartners: 3Dkanjers, Jong Ondernemen en I.Turn.IT. Al deze organisaties zijn met hun lesprogramma’s reeds actief in het basis-, voortgezet- en middelbaar beroepsonderwijs.

Van 3Dkanjers krijgen de scholen een 3D-printer die leerlingen zelf in elkaar moeten zetten en waarmee ze vervolgens op onderzoek gaan en ermee leren werken (3Dkanjers Experience). Bij Jong Ondernemen leren kinderen hun ondernemende kant kennen en hoe ze een eigen bedrijf opzetten. I.Turn.IT geeft les in programmeren, robotica, internetveiligheid en mediawijsheid.

Scholen in de aardbevingsgemeenten kunnen zich voor een of meer programma’s aanmelden en zo goed als kosteloos meedoen.

* Appingedam, Bedum, de Marne, Delfzijl, Eemsmond, Hoogezand-Sappemeer, Loppersum, Menterwolde, Slochteren, Ten Boer, Winsum.

‘Wat doe je in vredesnaam met een 3D-printer op school? Je kunt er alleen wat dingetjes mee printen’ of ‘wat heeft zo’n printer nou met onderwijs te maken?’ zijn veelgehoorde vragen die ik tijdens een willekeurig gesprek gesteld krijg als ik over onze 3D-printer begin. Voor veel mensen is de 3D-printer niet meer dan een ‘gadget’. De verbinding met onderwijs is al helemaal vergezocht. Maar hoe zorgen we ervoor dat we gaan verbinden?

In november 2013 raakten mijn team van de Mariaschool en ik geïnspireerd door de mogelijkheden van het apparaat. Als cadeau voor onze nieuwe school kregen wij van onze oudervereniging een Leapfrog Creatr Dual Extruder. Al snel werd het apparaat dagelijks aan het werk gezet en werden de leerlingen enthousiast. Aangezien de 3D-printer destijds nauwelijks werd gebruikt binnen het onderwijs, was het lastig om aan lesmateriaal te komen of het te ontwikkelen. Dat leerlingen zelf prima in staat zijn om mee te denken en te beslissen binnen hun eigen leerproces werd al snel duidelijk: het waren voornamelijk de leerlingen die met allerlei ideeën kwamen. Tinkercad werd ontdekt en zo ontstonden er langzamerhand steeds meer raakvlakken met het vak techniek en de 21st century skills, zoals programmeren, ontwerpen, het probleemoplossend vermogen en het onderhoud van de printer.

Eigentijdse invulling

Het is van groot belang onze leerlingen in contact te brengen met nieuwe technologieën en bijbehorende vaardigheden. In de eerste plaats omdat de leerlingen behoren tot de generatie die zich bezig gaat houden met de ontwikkeling en toepassing van deze technologieën, maar ook om ze bewust te laten worden van hun eigen talenten, interesses en vaardigheden. Daarnaast is het een mooie toevoeging aan het techniekonderwijs binnen de school, met het oog op het jaar 2020, waarin van alle basisscholen wordt verwacht een leerlijn techniek te hebben opgezet en er structureel lessen worden gegeven.

De provincie Drenthe neemt deze ontwikkeling serieus en heeft besloten in 2016 subsidies te verlenen aan basisscholen in de provincie. Hiermee willen ze op een eigentijdse wijze invulling geven aan de leerlijn techniek. Veel Drentse scholen hebben hier gebruik van gemaakt. Ook onze stichting Primenius heeft al haar Drentse scholen voorzien van een printer van 3Dkanjers. Om de Groningse scholen van Primenius te voorzien van printers, is er contact gezocht met het bedrijfsleven. Zij hebben de cofinanciering verzorgd voor de Groningse scholen van Primenius, waardoor nu alle 33 scholen in Groningen en Drenthe over een 3D-printer beschikken.

Zorg voor verbinding

Juist het bedrijfsleven heeft baat bij deze ontwikkelingen. Door leerlingen te enthousiasmeren voor techniek kunnen we ervoor zorgen ze een bredere interesse te laten ontwikkelen. Dit biedt kansen voor de leerlingen in het vervolgonderwijs, maar ook voor de technieksector. Des te jonger die interesse kan worden gewekt, des te beter. Eén van de uitgangspunten van het nationaal techniekpact 2020 is dan ook dat techniekonderwijs een stuk aantrekkelijker kan worden als er verbinding ontstaat tussen scholen en het bedrijfsleven. Juist hier kan de 3D-printer een verbindende factor zijn tussen de scholen en het lokale bedrijfsleven. Op deze manier komen de leerlingen in aanraking met verschillende technische vaardigheden, maar ook met zaken als ondernemerschap en financiën. Leerlingen kunnen een samenwerking aangaan met een lokaal bedrijf om in een bepaalde vraag te voorzien. Kennis delen is dus van wezenlijk belang om verder te kunnen ontwikkelen. Primenius heeft er voor gekozen om elkaars kennis en expertise beter te benutten. Er is namelijk voldoende kennis aanwezig binnen je eigen stichting, mits je hiervoor de ruimte biedt en de mogelijkheid creëert. Daarom organiseren ze ‘inspiratiesessies’, waarin collega’s uit het werkveld hun kennis en expertise delen met andere collega’s. Op deze manier willen ze het delen van kennis een centrale rol laten spelen binnen het onderwijs, en hopen ze dat de passie en het enthousiasme over allerhande zaken tijdens deze sessies zorgen voor een positief en motiverend effect op de personeelsleden. Dit kan nèt het duwtje in de goede richting geven, waardoor het kan bijdragen aan een (nieuwe) ontwikkeling binnen onze scholen, waaronder het 3D-printen.

Maak het betekenisvol!

Zo print een bovenbouwgroep van basisschool de Banier in Zwartemeer winkelwagenmuntjes voor de plaatselijke supermarkt, worden er voor een modelbouwer onderdelen geprint (wat een week handwerk scheelt!) en heeft de plaatselijke fysiotherapeut modellen van rugwervels ontvangen om zijn patiënten uitleg te kunnen geven. Kortom: talloze mogelijkheden om de 3D-printer te (blijven) gebruiken binnen je hedendaagse (techniek)onderwijs en ervoor te zorgen dat je allerlei vakgebieden kunt integreren bij het gebruik van de printer. Als leerkracht kun je het onderwijs vormgeven rondom deze samenwerking: hoeveel (centi)meter materiaal heeft de printer verbruikt? Wat kost een rol, hoeveel meter zit er op een rol en wat kost dan één print? Door een samenwerking ontstaat er ook de mogelijkheid om op excursie te gaan bij het betreffende bedrijf. Op deze manier ben je op een praktische manier aan het rekenen, maak je het voor de leerlingen betekenisvol èn vooral leuk! Door ook nog te rekenen met een bepaalde winstmarge kun je op deze manier de leerlingen een eigen onderneming laten opstarten, waar ze ook nog een leuke verdienste aan overhouden om bijvoorbeeld een uitje te organiseren. Leerlingen maken hierdoor niet alleen kennis met het lokale bedrijfsleven, maar leren ook beter om te gaan met geld en komen in aanraking met ondernemerschap. Daarnaast werk je op deze manier actief aan burgerschap, door de leerlingen te laten participeren in de (plaatselijke) maatschappij. En hoe mooi is het als mensen uit het bedrijfsleven de leerlingen hierin kunnen begeleiden?

Samen sterk

Om onze leerlingen voor te bereiden op onze snel ontwikkelende samenleving, is het belangrijk dat leerlingen een centrale, sturende rol hebben binnen hun eigen leerproces. Zelf keuzes maken die aansluiten bij hun behoeften. En dit kunnen ze! Om dit goed te begeleiden, vraagt dit een andere rol van de leerkracht. Het dwingt je jezelf op te stellen als coach en friendly mediator. Door de leerling eigenaar te maken van zijn of haar leerproces, geef je de leerling een stuk verantwoordelijkheid, wat zorgt voor meer betrokkenheid. Aangezien dit nauw aansluit bij de visie van onze stichting Primenius, sluit het project van 3Dkanjers hier naadloos bij aan. Juist doordat de leerlingen een centrale rol spelen in de bouw van hun eigen printer en het gebruik hiervan, zorg je voor betrokkenheid, samenwerking, enthousiasme, zet je de leerlingen in hun kracht en geef je ze de mogelijkheid hun eigen talenten te ontdekken. Het zoeken van samenwerking en het delen van kennis en expertise zijn van wezenlijk belang om ons verder te kunnen ontwikkelen. Want waarom zou je in je eentje werken en leren als het ook samen kan?

Auteur: Rik Bergmann
Onderwijsspecialist ICT-didactiek voor stichting Primenius 
Leerkracht groep 6/7/8 op de Mariaschool in Eelde-Paterswolde

De Delta stemt het onderwijs af op wat nodig is om een goede toekomst op te bouwen in onze sterk veranderde en dynamische samenleving. Het succes van kinderen in de maatschappij zal voor een gedeelte afhangen van hoe ICT-vaardig ze zijn. Ten onrechte wordt verondersteld dat jongeren zo handig zijn met computers en dergelijke. Wij willen leerlingen in staat stellen om met behulp van ICT te leren en daar verantwoord, kritisch en creatief mee om te gaan. Maar De Delta wil kinderen niet alleen voorbereiden op de toekomst. We willen ze ook in staat stellen deze mede te helpen creëren! Daarom brengt De Delta de nieuwste technologieën de school binnen, onder andere door samen te werken met 3Dkanjers.

Waarom een 3D-printer op De Delta?

Het zelf in elkaar zetten van een 3D-printer is bij uitstek een manier om kinderen te laten ervaren dat ze de wereld mede kunnen vormgeven. Stienske Streefkerk, specialist 21st Century Skills van OBS De Delta: ‘Het project past heel goed in onze filosofie van toekomstgericht bezig zijn. Kinderen krijgen vanaf groep 4 een tablet, waarop ze leren werken, maar ook omgaan met de gevaren van internet. Eigenlijk kun je geen onderwijs meer geven zonder een telkens opnieuw aangepast ICT-pakket.’

‘Tegen de tijd dat de kinderen die nu bij ons op school zitten aan het werk gaan, zullen veel van de banen die we nu kennen helemaal niet meer bestaan. Hoe bereiden we deze kinderen voor op een toekomst waarvan we zelf niet eens weten hoe die eruitziet?’ vertelt Stienske Streefkerk. ‘Wij leren onze kinderen wat we ‘21st Century Skills’ noemen. ICT en samenwerken spelen daarbij een grote rol. Wij trainen onze kinderen in kritisch en creatief denken. We leren ze informatie te verzamelen, te analyseren en te delen met anderen. Met dit soort vaardigheden kunnen de kinderen zelf de toekomst gaan maken.’

Ook de taalspecialist van de school, Dea Sombroek, zag voordelen in het project: ‘Om samen iets te bouwen, moet je veel met elkaar overleggen. Dat doet meer voor de ontwikkeling van de mondelinge taalvaardigheden dan veel methodelessen. En zonder dat kinderen het zelf door hebben, werken ze hard aan begrijpend lezen. Steeds moeten ze in de handleiding nalezen wat ze moeten doen. Begrijpend lezen in de praktijk!’

The kick-off

Ons project startte met een filmpje van groep 7. Hierin vertellen leerlingen over de 3D-printer en dagen je uit om een 3D-ontwerp te maken, zodat zij dat later kunnen uitprinten. Met behulp van een bouwtekening en handleiding zetten de kinderen de 3D-printer zelf in elkaar. ‘Zo weten de kinderen ook echt hoe de printer werkt en wat er moet gebeuren als hij stuk is,’ aldus Stienske.

Om de printer in elkaar te zetten, maakten de kinderen gebruik van een Engelstalige handleiding. Gelukkig krijgen kinderen op De Delta Engels vanaf groep 1. Een Engelse handleiding was voor deze groep 7 dan ook geen probleem. En als ze de handleiding een keer niet goed begrepen, kwamen ze er met Google Translate alsnog uit.

In kleine groepjes werkten kinderen steeds aan een onderdeel van de printer. Daarna volgde een evaluatie met de rest van de klas, waarbij de bouwers toelichting gaven en de rest van de groep een controlerende functie had. Zo kwam stukje bij beetje de printer klaar. En wat was groep 7 (en de hele school) trots!

Als de printer helemaal klaar is, ben je er echter nog niet. In het begin ging er veel mis tijdens het printen. Het af- en instellen van de printer bleek een secuur klusje te zijn maar na veel proberen, hebben de kinderen dat nu ook aardig onder de knie. Inmiddels zijn ze de experts op onze school, echte 3Dkanjers!

Jeugdjournaal

Een 3D-printer wekt veel belangstelling. Dat bleek wel toen het Jeugdjournaal voor Nieuwsbegrip in de klas op bezoek kwam. Als echte experts vertelde groep 7 over hun ervaringen met het bouwen van de printer. Ook het maken van ontwerpen op de laptop kwam aan bod. En natuurlijk toonden zij de 3D-printer in werking.

Verder gaven de kinderen van groep 7 een demonstratie tijdens onze jaarlijkse techniekweek en hebben ze in alle groepen presentaties gehouden. Vervolgens organiseerden zij een 3D-ontwerpwedstrijd. Om te kunnen winnen, moest een ontwerp niet alleen origineel zijn maar ook rekening houden met alle ontwerpeisen. Het winnende ontwerp is geprint en staat inmiddels te pronken in de vitrinekast op De Delta.

Ervaringen

Voor leerkracht Bas Russcher was de 3D-printer ook nieuw. Nooit eerder had hij met zo’n printer gewerkt, laat staan er zelf een gemaakt! Toch heeft hij met veel plezier aan het project meegedaan. Bas vertelt:  ‘De kracht van het project is dat je het samen met de kinderen doet. Je voelt je een soort pionier: elk stapje vooruit is een succes dat je kunt vieren.’ Voor de kinderen in zijn groep was het juist extra aantrekkelijk dat ze samen met hun meester de mogelijkheden van het apparaat konden ontdekken. Ook ervoeren ze zo in de praktijk dat je in onze maatschappij nooit uitgeleerd bent en… hoe leuk dat eigenlijk is!

Bas geeft aan dat het 3Dkanjers-project goed is afgestemd op het onderwijs. Binnen het project doen kinderen een heel scala aan kennis en vaardigheden op. De kinderen werken samen aan een gemeenschappelijk doel daarom zijn ze enthousiast, motiveren elkaar en voelen zich verantwoordelijk voor hun printer.

Natuurlijk is er weleens onenigheid geweest over de juiste aanpak. Dat leidde soms tot (heftige) discussies. Een prachtige manier om te leren argumenteren en te luisteren naar de ander. Ook op praktisch gebied leren kinderen veel. Door het vele sleutelen aan het apparaat worden ze handiger met gereedschap en ontwikkelen ze technisch inzicht.

Dat betekent niet dat alles van een leien dakje is gegaan. Tijdens het bouwen maar vooral tijdens het printen ging er in het begin veel mis. Zoals Finn (11) zegt: ‘Als er iets misgaat, dan gaat het goed mis.’ Toch zijn alle kinderen het erover eens dat ze de 3D-printer niet meer willen missen. ‘Je kan wel naar de winkel lopen maar ik denk dat het toch veel leuker is om het zelf te maken’ en ‘Je kan er je eigen draai aan geven.’

Bas beschouwt het project als een groot succes. Hij vertelt dat hij kinderen heeft zien groeien: ‘Je ziet kinderen opstaan en het voortouw nemen van wie je het misschien helemaal niet had verwacht.’

Auteur: Dea Sombroek, leerkracht en taalspecialist basisschool de Delta in Assendelft